Trong bài viết này, URA Capital sẽ cung cấp cho nhà đầu tư những kiến thức về chứng khoán phái sinh và các loại hợp đồng phái sinh đang được giao dịch phổ biến trên thị trường.
1. Chứng khoán phái sinh là gì?
Chứng khoán phái sinh (CKPS) được định nghĩa là một công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng, trong đó giá trị của CKPS phụ thuộc vào một hoặc nhiều loại tài sản cơ sở. Hợp đồng xác nhận quyền và nghĩa vụ của các bên trong việc thanh toán tiền, chuyển giao số lượng tài sản cơ sở vào thời điểm xác định trong tương lai với mức giá được thỏa thuận trước.
2. Các loại hợp đồng phái sinh
Có 4 loại CKPS cơ bản:
- Hợp đồng tương lai
Là một giao dịch được lên kế hoạch dựa trên sự thỏa thuận của hai bên, bắt buộc phải trao đổi một loại tài sản với mức giá xác định tại một thời điểm xác định trong tương lai.
Ví dụ: Giả sử giá cổ phiếu TPB của Ngân hàng TMCP Tiên Phong ngày 19/09/2022 là 25.000 VNĐ/CP. Bạn dự đoán trong 6 tháng tới, giá cổ phiếu này sẽ dưới 30.000 VNĐ/CP. Trong khi đó, bạn của bạn dự đoán giá sẽ cao hơn 30.000 VNĐ/CP. Hai người đồng ý giao dịch cổ phiếu TPB với mức giá 30.000 VNĐ/CP tại thời điểm 6 tháng sau. Sau 6 tháng:
Trường hợp 1: Giá TPB giữ ở mức 25.000 VNĐ/CP, bạn sẽ lãi 5.000 VNĐ/CP.
Trường hợp 2: Giá TPB tăng lên 35.000 VNĐ/CP, bạn sẽ lỗ 5.000 VNĐ/CP và người bạn sẽ lời tương ứng.
Quá trình này chính là giao dịch CKPS – Hợp đồng tương lai.
- Hợp đồng quyền chọn
Là một thỏa thuận trong đó nhà đầu tư có quyền (nhưng không bắt buộc) mua hoặc bán tài sản với số lượng nhất định, tại mức giá đã định trước, trước hoặc vào một thời điểm nhất định trong tương lai.
Nếu nhà đầu tư mua quyền chọn mua: Họ kỳ vọng giá tăng. Khi giá tăng, họ sẽ lời nhờ đòn bẩy tài chính. Nếu giá giảm, họ có thể từ bỏ quyền và chỉ lỗ tối đa khoản phí mua quyền chọn.
Nếu mua quyền chọn bán: Họ kỳ vọng giá giảm. Nếu giá tăng, lỗ tối đa là phí mua quyền. Nếu giá giảm, họ có thể thực hiện quyền và có lời.
- Hợp đồng kỳ hạn
Là hợp đồng giữa bên bán và bên mua về việc giao dịch tài sản cơ sở vào một thời điểm cụ thể trong tương lai, với mức giá được xác định trước.
Với tính chất linh hoạt và đa dạng về loại hàng hóa cơ sở, hợp đồng kỳ hạn được dùng để phòng ngừa rủi ro, tránh ảnh hưởng bất lợi từ biến động giá cả hoặc lãi suất trong tương lai.
- Hợp đồng hoán đổi
Là thỏa thuận giữa hai bên, theo đó các bên đồng ý thực hiện các khoản thanh toán định kỳ cho nhau, hoặc trao đổi các luồng tiền trong tương lai theo phương thức định sẵn, hiệu lực từ ngày định giá và kết thúc vào ngày đáo hạn của hợp đồng.
3. Loại hình CKPS nào đang được áp dụng tại thị trường chứng khoán Việt Nam?
Hợp đồng tương lai là sản phẩm phái sinh đầu tiên được áp dụng tại thị trường chứng khoán Việt Nam từ năm 2017. Hiện tại có hai loại:
+ Hợp đồng tương lai chỉ số VN30
+ Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ
